BAB I
A. Pendahuluan
Widyatembung
ngemu teges ’ilmu bab tembung’. Tembung iku rerangkening sara kang kawedar saka
jroning tutuk kang ngemu teges lan kasumurupan surasane. Saben rerangken swara
kang metu saka tutur tur ngemu teges kuwi diarani tembung, dene yen ana
rerangken swara kang metu saka jroning tutuk tanpa mawa teges, rerangken swara
iku ora kalebu tembung Widyatembung utawa tata tembung iku kalebu sampalaning
paramasastra kang ngrembug lan nyinau bab tembung, dumadine tembung, lan owahe
sawijingn tembung dadi tembung liya karana kawuwuhan imbuhan
(pengimbuhan/afiksasi), karangkep (pengulangan / reduplikasi), utawa
kagabung/kacampor (pemajemukan/kompositium). Ing ngilmu basa widyatembung
lumrah sinebut morfologi. Tembung ing
basa Jawa bisa dibedakake adhedhasar wujud lan sijine yaiku tembung andhahan
(kata jadian) yaiku tembung sing wus owah saka linggane amarga kawuwuhan
imbuhan, karangkep utawa kagabung. Ana uga kang ngandhake yen tembung andhahan
iku tembung lingga muwuhake imbuhan ing ngarep, ing mburi, utawa ing tengahe
tembung lingga. Kabeh imbuhan iku kalebu wujud terikat (bentuk terikat).
Imbuhan utawa afiks basa jawa wujude ana papat, yaiku ater-ater, seselan,
panambang, lan imbuhan bebarengan.
BAB II
B. Pembahasan
Seselan
utawa sisipan (infiks) yaiku imbuhan kang kadunungan ing tengah tembung seselan
ing basa jawa cacahe ana 4, yaiku : -um, -in, -er, lan –el kang nduweni
keendahane dewe-dewe.
Seselan
kuwi yaiku :
1.
Seselan um-
Seselan um- uga sinebut
bawa ma jalaran yen diseselake ing tembung lingga apurwa vokal, seselan um-
malih dadi m- lan dumuning ing ngarep tembung.
Ø Tuladha =
·
udhun +
(-um) => umudhun = mudhun
·
ulur +
(-um) => umulur = mulur
·
atur +
(-um) => umatur = matur
·
aju +
(-um) => umaju = maju
·
inger +
(-um) => uminger = minger
·
ili +
(-um) => umili = mili
·
esem +
(-um) => umesem = mesem
·
erem +
(-um) => umerem = merem
Seselan
um- kadang malih dadi em-
Ø Tuladha = pinter
+ (-um) => puminter => kuminter => keminter
”berlagak pandai”
Ø Gantung + (-um)
=> gumantung => gemantung
’tergantung”
Ø Sanak + (-um)
=> sumanak => semanak
”bersaudara”
ü Seselan (-um)
kagunakake ana ing ragam baku utawa resmi, lan basa krama
ü Seselan (-em)
kagunakake ana ing ragam informal
2.
Seselan in-
ü Yen sumambung ing
tembung lingga kang apurwa vocal, seselan in- malah dadi ing- lan dununge ing
ngarep tembung. Ananging, yen purwane tembung awujud konsonan lan tembung iku
antuk seselan in-, ora ngalami owah.
ð Tuladha :
·
antem +
(in-) => inantem = ingantem
·
apura +
(in-) => inapura = ingapura
·
aras +
(in-) => inaras = ingaras
ü Seselan in- kang
kasisipake ing tembung kang apurwa vocal lan malih dadi ing sarta dumunung ana
ing ngarep tembung, ing- iku wus ora awujud seselan maneh, nanging awujud
ater-ater.
ð Tuladha :
·
-ing + ombe => ingombe ’diminum’
·
-ing + incim => ingincim ’diancam’
ü Seselan in- kang
kasisipake ing kang sumambung ing tembung aran, tembung iku bakal dadi tembung
kriya tanggap/kata kerja pasif.
ð Tuladha :
·
Pecut + (in-) => pinecut ”dipecut”
·
Sapu + (in-)
=> sinapu ”disapu”
ü Tembung aran
kang diwuwuhi seselan in-, tembung-tembung iku malih awujud dadi tembung kriya
tanggap.
ð Tuladha :
·
Pecut +
(in-) => pinecut ”dipecut”
·
Gambar +
(in-) => ginambar ”digambar”
3.
Seselan er- lan el-
ü Seselan er- lan
er- iku gunggung mung winates, amarga ora kabeh tembung bisa kawuwuhi seselan
er- lan er- imbuhan iki ora karep kanggo utawa kurang produktif.
ü Seselan er-
kadhang malih dadi r-
ð Tuladha :
·
Kelap + (er-) => kerelap => krelap ”kelap”
·
Kalip + (er-) => kerelip => krelip ”kelip”
ü Seselan er- lan
er- kang kasisipake ing tembung lingga bisa njalari tembung iku ngemu teges
”mbagetake”
nnnnnnnnnnn
ReplyDelete